YAZLIK ÇORAP SEZONUNDA AVRUPA TALEBİ ESKİSİ GİBİ DEĞİL
Mithat Aracı
Mithat Aracı, Da Kong Enterprise Türkiye Ofisi
Çorapland Dergisi Temmuz-Ağustos – Eylül 2018 Sayısı
Son 4-5 yıldır dikkatimi çeken bir konuyu analiz etmeye çalışacağım. Normalde çorap ihracat performansımızı, yıldan yıla değişim oranlarıyla değerlendirmekteyiz. Yıldan yıla gördüğümüz artışlar ise bizleri mutlu etmekte. Ancak ihracat miktarlarına yaz ve kış mevsimleri olarak iki bölüme ayırıp baktığımızda, son yıllarda her yılın ilk 4-5 ayında geçmiş yıllara göre neden daha az ihracat talebi geldiğini, endüstrimizin, son 16 yılını birebir gözlem yapma şansını yakalamış bir olarak merak etmeye başlamıştım. Bu analizim için herzaman olduğu gibi EUROSTAT rakamlarını ve tüm çorap kategorilerinin toplamını bu analizde kullandım. Analizimi yaptığım dönem 2000 Ocağı ile 2018 Mayıs dönemi arasını kapsamakta ve kullanılan rakamlar aylıktır. Grafik 2 ve sonrasında, Ocak ayı her yılın Ocak ayı ihracat rakamı bir (1) kabul edilerek , Ocak sonrası ayların, Ocak ayına göre değişimi bulunarak endekslenmiştir. 2000 ile 2018 arası 19 yılın çift çorap bazında ihracat rakamları, Ocak-Aralık dönemi eksenine indirgenmiş ve analiz bu şekilde yapılmıştır. Örneğin, Ocak ayında Türkiye 50 milyon çift çorap ihracatı yapmış olsun. Bu 50 milyon çift ihracat 50/50 hesabıyla 1 olarak endekslenmiş, Şubat ayında gerçekleşen 45 milyon çift ihracat ise 45/50 bölüm hesabıyla 0.9 olarak bulunmuştur. Martta olabilecek örneğin 55 milyon çift ihracat ise 55/50 hesabıyla 1.1 endeks değerinde olacaktır. Endeksleme hesabının nasıl yapıldığının anlaşılması bu noktadan sonra yapacağım analizin doğru anlaşılması açısından önemlidir.
Avrupa Çorap İthalatında Sezonsallık 2009 Sonrası Derinleşiyor
Grafik 1’de sizlere 2000-2018 yılları arası EU28 ülkelerinin aylık bazda kaç çift çorap ithal ettiklerini grafik olarak gösteriyorum. Bu grafikte 2000 yılından 2008 yılına kadar aylık bazda çok fazla sezonsal değişim göstermeden çorap ithalatı yapan EU ülkelerinin, 2009 ve sonrasında gittikçe artan oranda sezonsal olarak çorap ithalatına döndüğünü görmektesiniz. EUROSTAT vasıtasıyla aldığım bu rakamlar çorap ithalatının ilgili ülkelerden Avrupa gümrüğüne giriş ayını göstermektedir.
Bizler için talebin gelip numune yapıldıktan sonra olanaylatıp, üretim sonrası çorapları Avrupa gümrüğüne sokmamız yaklaşık 1 veya en geç 1.5 aydır. Aynı süreç Çin’li üreticiler için en az 3 aydır. O nedenle EU28 ülkelerinin tümünü içeren gümrük kayıtlarını gösteren (Avrupa’ya ulaşma tarihi) rakamlar bizler için üretim anlamında Çin’e göre farklı zamanları göstermektedir. Bu farklılığı kafamızın bir tarafına yazalım, ancak benim analizim bu farklılığı dikkate almamaktadır.
2008 Yılı Sonrası Zayıf Yaz Sezonu Talebi Var
Grafik 2’de sizlere bir önceki bölümde çift çorap bazında antatmaya çalıştığım rakamları üç döneme ayırarak analiz etmeye çalışacağım. Yazımın ilerleyen bölümlerindede kullanacağım bu dönemler 2000- 2004: Çin öncesi pazara Türkiye’nin hakim olduğu dönem, 2005-2008: Çin’in hızla büyüyüp pazarı genişlettiği dönem ve 2009-18: Çin’in büyümesinin durduğu, Türkiye, Pakistan ve Endonezya’nın geri gelmeye ve son iki yılda da Viyetnam’ın bazı küçük de olsa hızla büyüdüğü dönem. Grafikte 2000-2004 dönemi ortalamasında , Ocakta 1.00 olarak endekslenmiş talebin şubat ayında % 7-8 gibi küçük bir oranda azaldığını, ancak sanırım, yaz sezonuna hazırlık olarak Şubat ayında %5 gibi artışla küçük bir pik yaptığı, Nisan ayındaki küçük bir zayıflık sonrasında kış sezonu başlamasıyla Temmuz/Ağustos döneminde Ocak ayının %15 üstü olan1.15 endeksine ulaştığını görebiliriz.
Sonrası yavaşlayan ithalat Aralık ayında 0.93 endeksine geri düşmektedir. 2000-2004 dönemi bize EU ithalatında yalnızca bir güçlü alım dönemi olan kış sezonuna hazırlık yapılan Temmuz-Ağustos-Eylül dönemine işaret etmektedir. Çin’e kotaların kalmasından sonra güçlü bir şekilde büyüdüğü, 2005-2008 döneminde hem yazlık ve özellikle kışlık sezonda ortalamada %10 lara varan ithalat artışı gözlenmektedir. Ancak endeksin yapısı bir önceki dönem ile parelellik göstermektedir. 2009-2018 dönemi ise, Mart-Nisan döneminde ortalamalara göre %20 ye varan ithalat azalışının görüldüğü bir yapıya evrilmiş, kışlık dönem ise 2000-2004 parelelinde yıl ortalamasın %15 civarında üstünde olan talep yapısında stabilize olmuştur. Son 3.5 yılı (20015-2018) 2009-2018 yılıyla karşılaştırdığımızda ise çok küçük farlar ile benzer yapının korunduğunu görmekteyiz.
Özet olarak 2009-2018 döneminde EU çorap ithalatında yaz sezonu için talebin düştüğünü ancak kış sozonunda geçmiş yıllar parelelinde güçlü talebin devam ettiğini görmekteyiz.
EU toplamında analiz ettiğimiz bu yapı acaba Türkiye için nasıl değişmektedir ? Türkiye’nin pazara %50-60 oranında hakim olduğu 2000-2004 yıllarında, Grafik 3’de göreceğiniz gibi Türkiye trendleri bize, ideal üretim talep yapısıyla çalıştığımızı gösteriyor. Yani hem yaz hemde kış talep piki ile karşılaşıyoruz. Bu artan dönemsel talepleri ise, yardımımıza koşan fasoncular vasıtasıyla kolaylıkla yerine getiriyoruz. Sezon talepleri azaldığında ise bünyedeki makinalar çalışıyor ama fason makinalar duruyor. 2005-2008 döneminde, Çin’in pazara hızla hakim olduğu dönemde ise yaz sezon talebi hızla yavaşlıyor, ancak kısa bir dönem de olsa Temmuz ayında kış sezonu için bir pik talep yaptıktan sonra yılın geri kalan kısmında, ekim ayında 0.83 ile dip yaparak, daha önce hiç görülmemiş ölçüde bir yavaşlama yaşanıyor. Bir dönem öncesi güçlü iki sezon büyüme, Çin devreye girerken yerini küçelen bir yaz pik telebine ve yine güçsüz bir kış telebine bırakıyor. Çin’in devreye girdiği 2005-2008 dönemi muhtelemelen fasoncuların mal bulmakta zorluk yaşadığı dönemler haline geliyor.
2009-2018 deneminde yaz için güçsüz benzer yapı korunurken, kış talebi ise makinaları döndürecek derecede geri geliyor. 2015-2018 yıllarında, yaz talebinin benzer kaldığı ama kış talebinin oldukça güçlü bir seviyeye çiktiğını görmekteyiz. Son 3.5 yıl içindeki ortalama talepde bize yaz talebinin çok zayıfladığını kış talebinin ise çok güçlendiğini yani Avrupalı alıcıları kış için ortlamanın %10 üzerinde çorap talebiyle geldiğini söylemekte. Ancak bu dönemde yaz talebinde ise %13 azalma, yani max. nokta ile min. nokta arasında %23 lük bir talep farkı var. Bizim için en ideal talep yapısı tabiki yaz/kış aynı oranda gelen talep olacaktır. Eğer en düşük ile en yüksek talep arasında %23 fark var ise bu bir dönem makinalarımızın ortalama %23’ün yarısı yaklaşık %11-12’si duruyor anlamına geliyor. Talepte iniş çıkışlar üretici üzerinde baskı yapmakta, ancak özellike fasoncuları ciddi oranda vurmaktadır. Tabiki talebin azaldığı dönemde artan kış dönemi için hazırlık yapılabilir veya iç piyasaya mal yapılabilir. Sanırım geçmişte doktor çoraplarını komet makinalarla yaptığınız dönemlerde bu çok daha olasıydı. Şimdilerde moda çoraplar için gelen son dakika talepleri bize bu şansı eskisi kadar vermiyor. Bununla birlikte artan stok maliyetleride üreticilere bu imkanı vermemeye başladı. Bu nedenle trendlerdende gördüğünüz gibi artan oranda gelen kış sezon talebi için makina yatırımı yaz sezonunda düşen taleple atıl hale gelirse karlılıkta sorun yaratabilecektir. Trendlere göre talep artışı yalnızca kışlık çorap döneminde geliyor. İşçiliğin ve kullanılan makinaların maliyetinin rakiplerimize göre çok daha yüksek olduğu ülkemizde, bu nedenle kapasite arttıtımı için yatırım kararı almak, Avrupadaki talebin mevsimsel iniş çıkışındaki artış nedeniyle gitikçe zorlaşıyor. Tabiki bünyedeki makinalar yenileniyor yeni teknoloji ile. Ancak o makinaları sattığımız fasoncular artık bir sezon iş bulabiliyorlar son trendler göre sizden. Bu nedenle yenileme sonucu oldukça çok sayıda piyasaya çıkan burunu açık makinaların ikinci el fiyatları da doğal olarak son yıllarda dibe vurdu.
Tüm bunlardan sonra acaba bize gelmeyen yazlık talep başka ülkelere mi gidiyor şeklinde soru soruyor olablirsiniz? Bakalım öylemi.. Çin’deki mevsimsellik bize göre çok daha fazla Çin’in Türkiye’nin yalnızca %20’si büyüklüğündeolduğu 2000-2004 döneminde, yaz telebi düşük olan ancak kış talebi yüksek olan trendi, Avrupa pazarında güçlenmeye başladığı 2005-2008 döneminde güçlü yaz ve çok güçlü kış talebine evriliyor. Çin’in durgunluk dönemi olan 2009-2018 döneminde ve siyah çizgiyle gördüğünüz son 3.5 yıllık dönemde benzer şekilde çok hafif yaz talebi ve %30’lara varan düşüş sonrasında yalnızca %15 artış yaratan kış talebi. Demekki bize gelmeyen yaz sezonu çorap talebi Çin’e de gitmiyor. Daha da enteresanı bizde min. ve max. farkı %23 iken bu Çin için %49. Demekki Çin’de normal olarak bize göre sezon arası iki kat daha fazla makina duruyor. Ancak sanırım Çin’in ciddi büyüklükteki nufus yapısı ve iç pazarı, aynı zamanda bize göre oldukça küçük olan dörtte bir oranda Avrupa pazarına yoğunlaşmış olması ona (Türkiye yaklaşık %85 EU28, %1.4 USA, 0.22 Japonya, %0.4 Rusya; Çin ise %22 EU28, %22 USA, 13 Japonya, %5Rusya ) bu tür mevsimsel dalgalanmaları kaldırabilecek alternatif pazar imkanı sunmaktadır. Bizde ise, yaz talebi durulunca,son yıllardaki trendlere göre, önce fasoncularımız devre dışı kalıp durmakta, belli dönemlerde ise büyük şirketler kendi bünyelerindeki makinalarını az da olsa durdurmak durumunda kalıyorlar. Bizim iç pazarımızın toplam üretimimize oranla küçük oluşu ve bir hayli büyük kısmının ihracat fazlaları ve sakat çoraplarla karşılanabiliyor olması bizleri maliyet anlamında zorlamaya başladı son yıllarda, EU28 ithalatında mevsimsellik derinleşmeye başladığından beri. Son zamanlardaki artan finansman yükü stoklu çalışmayı da maliyetlli bir hale getirmeye başladı.
Türkiye Yaz ve Kış Sezon Trendleri Son Yıllardada Ciddi Dalgalanmalar Gösteriyor
Grafik 5’de Türkiyenin 2015 yılı sonrası performans analizini görebiliriz. Bu grafikte izleyebileceğimiz trendlere göre, 2015 ortalamalar kadar ve 2016 yılları kuvvetli bir yaz trendi ile başlamış sonrasında hem 2016 hemde özellikle 2015 güçlü bir kış talebiyle yılı bitirmiştir. 2017 ise iyi bir yaz sezonu ile başlarken kış sezonunda talebin yavaşladığını görmüş. 2018 yaz sezonu ise son yılların en zayıf dönemini geçirmektedir. Umarım 2018 kış sezonunda talep artışı gelir hem kendi makinalarınızın hemde fasoncu makinalarınını tam kapasite çalışmasına yardımcı olur. Rakamlara göre son yıllarda öngörülebilirlik gittikçe azalmakta bu da hepimizin plan yapma kabiliyetini azaltmaktadır. Birçok etken bize gelen yaz ve kış sezonu çorap ithalat talebini değiştirebilmektedir. Bunların başında sanırım hava durumundaki beklenmeyen değişiklikler ve ekonomideki dalgalanmalar gelmektedir. Önümüzdeki dönemde bir gün sizlere Avrupa’nın hava durumu ile bize gelen talep arasındaki ilişkiyi analiz etmek isterim . Fakat elimde yeterli done olmadığı için, kısaca size, yine aynı data setini kullanarak, 2011 Avrupa krizinin Türkiye ve Çin’in çorap ihracatı üzerindeki etkilerini analiz etmek istiyorum.
Kriz Dönemlerinde Türkiye’den Çorap Talebi Hızla Uzaklaşıyor
Grafik 6’da 2011 yılında yaşadığımız Avrupa finansal krizindeve kriz geçtikten sonraki 2012 yılı trendlerini görmektesiniz. 2011 yılında hem yaz hemde kış sezonunda ciddi talep azalması yaşamış Grafik 6’ya göre. Türkiye 2011 yılında, 2009-2018 yılları ortalama Nisan-Mayıs rakamı olan 0.87’den çok daha aşağılara 0.68 rakamına %19 düşmüş, bu düşme trendi kış sezonundada ortalamaların yaklaşık %10 aşağısında gerçekleşmiş ve yıl sonunda da bir toparlanma yaşanmamıştır.
Diğer Yandan Grafik 7 ye baktığımızda aynı 2011 yılında Çin bizim tersimize, yaz sezonunda geçmiş yıllar ortalamaları paralelinde satış yapmış ancak şaşırtıcı bir şekilde kış performansı krize rağmen uzun yıllar ortalamasının %22 üzerinde hiçbir mantığa uymayacak bir performans göstermiştir. 2012 yılında ise Türkiye yaz sezonuna kısmen güçlü başlamış ve çorap talebi kış sezonunda
ortalamalarının yaklaşık %20 üzerinde, sanırım herkezi kapasiteleri üzerinde çalıştıran bir tempoda yıl boyunca devam etmiş görünüyor (fasoncu bulmada sanırım zorluk yaşanmış olabilir).
2012 yılında Çin, 2011 yılının tam tersine yaz performansı zayıf ancak kış performs güçlü taleple karşılaşmıştır.
Aynı analizi yerimizin dar olması nedeniyle yayınlayamamakla birlikte, 2008 Amerika krizi ve 2009 sonrası yılı içinde yaptım. Çok enteresan genel trendler hem Türkiye hemde Çin için 2011 ve 2012 paralelinde çıktı. Yani Çin’den çorap ihracatı hem uzun süre önceden yapılan anlaşmalarla ve parası ödenerek yapldığı için kriz bile çıksa çok ciddi bir farklılık olmadan devam ediyor gibi. Ancak Türkiye hem kısa sürede taleplere cevap verdiğinden hemde vadeli mal sattığından kriz çıktığında talebi ilk kestikleri yer oluyor maalesef. Türkiye için 2008 ve 2009 yıllarındaki Amerikan krizindeki yapı, 2011 ve 2012 Avrupa krizindeki önce talepte çöküş sonraki yıl talepte patlama trendiyle çok benzeşmektedir.
